Siła wyższa, czyli wpływ koronawirusa na umowy cywilnoprawne

Ogłoszony w Polsce stan epidemii spowodował wiele komplikacji w życiu publicznym. Wiele firm boryka się nie tylko z problemami finansowymi, lecz przede wszystkim ze stanem niepewności związanym z brakiem możliwości realizacji zawartych umów. Nie ulega wątpliwości, że jako uzasadnienie niewykonania umowy zostanie w najbliższym czasie zastosowana klauzula siły wyższej.

Siła wyższa

Stan epidemii z całą pewnością powinien zostać uznany za tzw. „siłę wyższą”, która w wielu przypadkach ma wpływ na wzajemne zobowiązania stron umowy. Niestety przepisy Kodeksu cywilnego, choć kilkukrotnie powołują się na siłę wyższą w swojej treści, nie zawierają jej definicji. Żeby prawidłowo zrozumieć znaczenie tego wyrażenia, należy więc sięgnąć do praktyki, która za siłę wyższą uważa zdarzenie, które spełnia trzy warunki – po pierwsze, jest całkowicie zewnętrzne (a więc nie pochodzi bezpośrednio od żadnej ze stron); po drugie, było niemożliwe do przewidzenia w chwili zawierania umowy (lub jego wystąpienie było mało prawdopodobne); po trzecie – takie, któremu nie dało się zapobiec. Stan epidemii należałoby więc wpisać w schemat siły wyższej, co mogłoby stanowić podstawę do powoływania się na nią przez strony zawartej umowy cywilnoprawnej – oczywiście pod warunkiem, że ma wpływ na jej wykonanie.

Klauzule siły wyższej

Dobrze skonstruowana umowa cywilnoprawna – zwłaszcza taka, której wykonanie jest rozciągnięte w czasie – powinna zawierać zapisy dotyczące postępowania na wypadek wystąpienia siły wyższej. Najczęściej strony zakładają rozwiązanie umowy i zwrot wzajemnych świadczeń (np. zwrot przez sprzedawcę ceny za zakupiony towar, który z powodu siły wyższej nie dotarł do kupującego) lub przesunięcie terminu wykonania umowy (np. w przypadkach umów o roboty budowlane, które muszą zostać przerwane z powodu wystąpienia nieprzewidzianych okoliczności). Ukształtowanie rozwiązań w tym zakresie należy do stron, a z uwagi na brak pewności przyszłych rozwiązań w związku z dynamicznymi zmianami przepisów, warto dążyć do polubownych rozstrzygnięć z kontrahentami – z jednej strony pozwala to bowiem na podtrzymanie przyjaznej współpracy, z drugiej – na finalną realizację przedsięwzięcia. Na uwagę zasługuje też fakt, że niezależnie od klauzuli siły wyższej, strony mogą w drodze porozumienia zmienić umowę w dogodny dla siebie sposób – np. zmieniając sposób jej wykonania poprzez realizację w sposób zdalny.

Warto wziąć pod rozwagę kwestie dotyczące siły wyższej w zakresie umów, które zostaną zawarte w czasie epidemii. Choroba COVID-19 nie będzie w chwili podpisywania takiej umowy zdarzeniem niemożliwym do przewidzenia, choć rozwój epidemii i związane z nim dalsze obostrzenia lub czas ich trwania może w przyszłości zostać za takową uznany.

Skutki siły wyższej następujące z mocy prawa

Siła wyższa, choć niezdefiniowana, pełni ważną rolę w przepisach polskiego Kodeksu cywilnego. Przesłanka ta wyłącza bowiem, w wielu przypadkach, odpowiedzialność za spowodowaną szkodę, w tym w szczególności za szkodę wynikającą z niewykonania umowy. Na tej zasadzie podmiot, który z powodu koronawirusa nie zdoła wykonać swojego zobowiązania, nie powinien ponosić  odpowiedzialności odszkodowawczej wobec swojego kontrahenta, choć oczywiście musi zwrócić mu świadczenie wzajemne. Najwyraźniej widać tę zależność na przykładzie imprez masowych  – odwołujący je organizatorzy nie zapłacą odszkodowań na rzecz osób, które kupiły bilety, nawet jeśli  te osoby poniosły oprócz wydatków na bilety także inne wydatki związane z imprezą (np. wykupiły bilet na pociąg). Są jednak co do zasady zobowiązani do zwrotu pieniędzy zapłaconych za bilety.

Siła wyższa jako taka powoduje też przerwanie biegu przedawnienia lub go zawiesza, jeśli jej wystąpienie uniemożliwia podjęcie dochodzenia roszczeń przed sądem lub innym organem. Do tej kwestii należy jednak podchodzić ostrożnie i z uwzględnieniem przepisów Tarczy antykryzysowej, które wprowadzają bardziej szczegółowe regulacje w tym zakresie. Obecna wersja Tarczy wprowadza stan zawieszenia biegu terminów przedawnienia na czas epidemii, nie jest jednak pewne, czy kolejna jej wersja nie zmieni tego faktu.

Nasza Kancelaria świadczy profesjonalne usługi doradztwa przedsiębiorcom w zakresie prowadzonej przez nich działalności. Zajmujemy się także przygotowywaniem umów, aneksów, a także wszelkich porozumień między przedsiębiorcami. Jeśli potrzebują Państwo pomocy w negocjacji warunków zmiany umowy z powodu siły wyższej lub zastanawiają się Państwo nad wpływem koronawirusa na już zawartą umowę, zachęcamy do kontaktu z Kancelarią Radcy Prawnego Marty Jas-Baran.